1. Муу гэдгийн эсрэг утга, шилдэг, чанартай - Улсын ажлыг л сайн хийе гэх бодол төржээ. дэлгэрэнгүй...style="font-size: 10px;">Н.Банзрагч. Зам., сайн ажилчин (идэвх зүтгэл гаргаж, үр бүтээлтэй ажилладаг хүн), сайн багш (эрдэм ном ихтэй, заах чадвар сайтай, мэдлэгтэй багш) - Шоголтой номоо мартахад сайн багшаа санана, эмээл юүгээ эвдрэхэд ээж юүгээ бодно. Д.Равжаа. Зохиолын эмхэтгэл., сайн сурагч (сурлага, хүмүүжлээрээ шилдэг сурагч) - Миний ах дүү болсон нөхрийг аварсан ийм сайн сурагчтай болсондоо би бахархаж байна. П.Хорлоо. Багш., сайн угсаа~сайн язгуур~сайн үүлдэр (чанартай, шилдэг удам угшил, үүлдэр) - Сайн язгуурт амьтны яс болохоор өөд өгсөж... Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., сайн удам (а. Мал, амьтны сайн үүлдэр, угшил; б. Удам сайтай хүний үр), сайн өдөр (а. Аливаа үйл хийхэд бүтэмжтэй гараг; б. Амралтын өдөр, ням гараг) - Уянга өнгөрөгч сайн өдөр ирсэнгүй. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., хагас сайн өдөр (бямба гараг) - Хагас сайн өдрийн орой нэг арга санаанд орлоо. Б.Ринчен. Гүнж., бүтэн сайн өдөр (ням гараг), сайн ёр (ямар нэгэн хэрэг явдлын талаар урдаас сэрэгдэн мэдрэгдэх эерэг бэлгэ тэмдэг) - Сайн ёрын зөн бэлгэт энэ мэдээ хэдийгээр тэр дорхноо тархаж хийдээс хөдөөгүүр түглээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил., ажлаа сайн хийх (ажлаа чанартай хийж гүйцэтгэх), *сайн мөрийн зам олох (сайн сайхан явах), *сайн одонд төрөх (азтай, хувьтай төрөх, амны хишигтэй байх);
2. Аливаа зүйлийн эерэг, ашигтай байдал
- Хоёрдугаарт өөрөө барилдаж явсан хүн засуулч байвал бүр сайн. Ж.Дамдин. Монгол бөх., сайн тал (эерэг, ашигтай тал)
- Ийм ашигтай сайн талыг ойлгож мэдээд түүнийг дэмжиж байгаа хүн бас байна. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., сайн үйл (олонд тустай, ашигтай үйл хэрэг) -
Сайн үйл эзнээ мялаана. ААЗ., сайн муу [хоршоо] (а. Чанартай болоод чанаргүй;
Тийнхүү эдийн сайн мууг эрхэлсэн буй заа.
В.Инжаннаши. Хөх судар; б. Ашигтай болоод ашиггүй аль аль нь)
- Хэдэн үнээний дэлэнтэй зууралдсаар, сайн муу ажлыг хийсээр насаа барах гэж байна гэж Цэцэгмаа цухалдав. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., сайн үг мянган алтны үнэтэй [зүйр цэцэн үг] (цэцэн мэргэн үгний ач тус их гэсэн санаа),
сайн явах санааных, сайхан явах болгоомжийнх [зүйр цэцэн үг] (сайн сайхан амьдрах эсэх нь зөвхөн тухайн хүнээс өөрөөс нь шалтгаална гэсэн санаа),
сайн эм уухад гашуун боловч өвчинд тустай, сайн үг сонсоход хатуу боловч явдалд тустай [зүйр цэцэн үг] (шударга шүүмжлэл чигч сургаал сонсоход эвгүй ч биед тустай гэсэн санаа),
сайныг муу гутаадаг, мууг сайн дардаг [зүйр цэцэн үг] (үнэн зөв эцэстээ ялдаг гэсэн санаа);
3. Тухайн зүйлд бусдаас илүү чадварлаг, дадамгай:
тэмээ элсэнд сайн (тэмээ элсэнд явахдаа чадамгай);
4. Хүч чадал, арга мэх ихтэй:
сайн бөх (чадал тэнхээтэй, уран барилдаантай бөх);
5. Тусч, нөхөрсөг -
Санамсаргүй байтал сайн хүн тохиолдов. Д.Нацагдорж. Бүрэн түүвэр.,дэлгэрэнгүй... сайн эхнэр (ая зан сайтай, ажилсаг эхнэр) - Сайн эхнэрийг хаявал тэнэг хүн, саар эхнэрийг хаявал цэцэн хүн болно. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., сайн эр (а. Хүний мөс, чанараар сайн хүн; б. [хуучирсан] Ард түмний эрх чөлөө, сайн сайхны төлөө баяд ноёдын эсрэг боссон хүн - Алтайгаас олон арван сайн эрчүүд ирээд… байна. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн; в. [яриа] Хулгайч хүн)., сайн нөхөр (дотнын итгэлт нөхөр) - Миний нөхөр бол дайсанд алдаж болохгүй хамгийн дотно хамгийн сайн нөхөр байгаа юм. П.Хорлоо. Багш., сайн санаа (бусдад тус дэм болох гэсэн хүсэл эрмэлзэл) - Ямар нэгэн сайн санаатай хүн эргэж ирсэн бололтой. Н.Банзрагч. Зам;
6. Эв найртай, элэгсэг зан:
харьцаа сайн (дотно харьцаатай),
сайн зан (аятай, нийлэмжтэй ааш зан),
дэлгэрэнгүй... сайн таарах (а. Ямар нэгэн зүйлс өөр хоорондоо эвцэж тохирох; б. Эв найртай байх), сайн хандах (элэгсэг дотно хандах), сайн муудаа хүрэх (маргаан ширүүсэж хэрэлдэх), сайн муугаа дуудалцах (хэрэлдэн маргалдаж муудалцах), сайн муудаа тулах (эсрэг этгээдээ элдвээр хэлж хэрэлдэх), сайн эхнэрийн хүчинд салан эр ханхалзана, сайхан морины сүрт муухай эмээл дэнхэлзэнэ [зүйр цэцэн үг] (эхнэр сайн бол нөхөр сайн явна гэсэн санаа), сайнаас салбал талын дунд, салаасаа салбал далайн дунд [зүйр цэцэн үг] (үнэнч дотны хань нөхрөөсөө салбал хэцүүднэ гэсэн санаа), сайн эр нөхрөө санана, муу эр биеэ санана [зүйр цэцэн үг] (үнэнч дотны анд найз нөхдөө үргэлж санаж бодож байдаг бол муу хүн зөвхөн амиа хичээж явдаг гэсэн санаа), сайн аргыг сараар бодоод олохгүй, самуун аргыг сахлаа шувтарсаар олдог [зүйр цэцэн үг] (сайн ухааныг сурахад бэрх, муу ухааныг сурахад хялбар гэсэн санаа); 6. Элбэг дэлбэг: сааль сайн (сааль сүү элбэг, их), хур сайн орсон жил (хур бороо их орсон жил);
7. Сайтар, гүйцэд:
сайн мэдэх (сайтар мэдэх) -
Газар орныхоо байдлыг дов сондуул хүртэл алдалгүй сайн мэддэг юм. дэлгэрэнгүй...style="font-size: 10px;">Д.Дожоодорж. Зүүний сүвэгч., сайн ойлгох (бүрэн гүйцэд ойлгох) - Хүн эрхэлсэн ажлынхаа хариуцлагыг хэчнээн сайн ойлгох тусам төчнөөн их санаа зүйл гарч ирдэг байна. Ч.Ойдов. Их жанжин Сүхбаатар танаа., сайн таних хүн (сайтар таньж мэдэх хүн) - Би Лүндэгийг сайн танина шүү дээ. П.Хорлоо. Багш., сайн харах (ихэд нягтлан харах) - Тэр болтол чи үүнийг сайн харж байгаарай гэж хэлээд явжээ. В.Шарма. Таван сургамж., сайн суух (а. Ямар нэгэн зүйл дээр суухдаа лавдуу, гүйцэд суух; б. [шилжсэн] Эрүүл энх, амар тайван амьдрах), сайн хэлэх (а. Бүрэн гүйцэд ойлготол нь хэлж өгөх - Учрыг сайн хэлж өгөх хэрэгтэй. П.Лувсанцэрэн. Хөдөөгийн дуун; б. [шилжсэн] Магтах); сайныг хэлж өгөөд сурдаггүй, мууг хэлэхгүйгээр сурдаг [зүйр цэцэн үг] (хүн сайн зүйлийг хүлээж авахдаа удаан байдаг, харин муу зүйлийг өөрөө хар аяндаа сурчихдаг гэсэн санаа);
8. [шилжсэн] Мэнд амар, тайван, зовлон зүдгүүргүй -
Дондог найз минь сайн сууж байгаарай. Б.Бааст. Хяруу дэлгэрэнгүй...унасан цагаар., сайн нойрсов уу? (өглөө босоод хэлэх мэндийн үг), сайн сайхан (сэтгэлд нийцэхүйц тааламж, хангалуун байдал) - Чадал доройтож хэн ч хэрэггүй болохын цагт хамаг сайн сайхан юм бий болох юм гэж харамсаж ч үзэв. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., сайн цаг (энх амгалан, тайван цаг) - Сайн сайхан цагийн саруул гэгээн ёсны үүдийг нээгээд... Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., амар сайн (амар мэнд, аюул осолгүй), амар сайн уу? (уулзан золгоход хэлэх мэнд), сайн явах (ажил үйлс, аж амьдрал тэгш сайхан амьдрах);
9. Ямар нэгэн зүйлд бусдын хүсэлт шахалтгүйгээр өөрийн хүсэл сонирхлын дагуу оролцох нь:
сайн дур (өөрийн хүсэл сонирхол) -
дэлгэрэнгүй...Төлийн баярынхан бас сайн дурын уран сайханчдын сонирхолтой концерт үзэж, орой бүр кино үзэж байлаа. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., сайн дурын цэрэг (а. Ард олны санаачилгаар байгуулагдсан цэргийн анги; б. Өөрийн хүсэл сонирхлын дагуу цэргийн алба хааж буй хүн), сайн дурын хөдөлмөр (цалин хөлс авахгүйгээр өөрийн санаачилгаар хийж буй ажил), сайндаа л нэг удаа уулзах (бараг уулзалддаггүй, хааяа л нэг уулзах), сайн данхар [амьтан] (цэцэн тотины нэгэн нэр).
- сайн ажилчин - идэвх зүтгэл гаргаж, үр бүтээлтэй ажилладаг хүн
- сайн багш - эрдэм ном ихтэй, мэдлэгтэй багш
- сайн сурагч - шилдэг сурагч
- сайн угсаа~сайн язгуур~сайн үүлдэр - чанартай, шилдэг удам угшил, үүлдэр
- сайн удам - а. Мал, амьтны сайн үүлдэр, угшил; б. Удам сайтай хүний үр
- сайн өдөр - а. Аливаа үйл хийхэд бүтэмжтэй гараг; б. Амралтын өдөр, ням гараг
- хагас сайн өдөр - бямба гараг
- бүтэн сайн өдөр - ням гараг
- сайн ёр - ямар нэгэн хэрэг явдлын талаар урдаас сэрэгдэн мэдрэгдэх эерэг бэлгэ тэмдэг
- ажлаа сайн хийх - ажлаа чанартай хийж гүйцэтгэх
... үргэлжлүүлэн харах ...- сайн мөрийн зам олох - сайн сайхан явах
- сайн одонд төрөх - азтай, хувьтай төрөх, амны хишигтэй байх
- сайн тал - эерэг, ашигтай тал
- сайн үйл - олонд тустай, ашигтай үйл хэрэг
- сайн муу - а. Чанартай болоод чанаргүй Тийнхүү эдийн сайн мууг эрхэлсэн буй заа. В.Инжаннаши. Хөх судар; б. Ашигтай болоод ашиггүй аль аль нь
- сайн үг мянган алтны үнэтэй - цэцэн мэргэн үгний ач тус их гэсэн санаа
- сайн явах санааных сайхан явах болгоомжийнх - сайн сайхан амьдрах эсэх нь зөвхөн тухайн хүнээс өөрөөс нь шалтгаална гэсэн санаа
- сайн эм уухад гашуун боловч өвчинд тустай, сайн үг сонсоход хатуу боловч явдалд тустай - шударга шүүмжлэл чигч сургаал сонсоход эвгүй ч биед тустай гэсэн санаа
- сайныг муу гутаадаг, мууг сайн дардаг - үнэн зөв эцэстээ ялдаг гэсэн санаа
- тэмээ элсэнд сайн - тэмээ элсэнд явахдаа чадамгай
- сайн бөх - чадал тэнхээтэй, уран барилдаантай бөх
- сайн эхнэр - ая зан сайтай, ажилсаг эхнэр
- сайн эр - а. Хүний мөс, чанараар сайн хүн; б. [хуучирсан] Ард түмний эрх чөлөө, сайн сайхны төлөө баяд ноёдын эсрэг боссон хүн, Алтайгаас олон арван сайн эрчүүд ирээд байна. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн в. [яриа] Хулгайч хүн
- сайн нөхөр - дотнын итгэлт нөхөр
- сайн санаа - бусдад тус дэм болох гэсэн хүсэл эрмэлзэл
- харьцаа сайн - дотно харьцаатай
- сайн зан - аятай, нийлэмжтэй ааш зан
- сайн таарах - а. Ямар нэгэн зүйлс өөр хоорондоо эвцэж тохирох; б. Эв найртай байх
- сайн хандах - элэгсэг дотно хандах
- сайн муудаа хүрэх - маргаан ширүүсэж хэрэлдэх
- сайн муугаа дуудалцах - хэрэлдэн маргалдаж муудалцах
- сайн муудаа тулах - эсрэг этгээдээ элдвээр хэлж хэрэлдэх
- сайн эхнэрийн хүчинд салан эр ханхалзана, сайхан морины сүрт муухай эмээл дэнхэлзэнэ - эхнэр сайн бол нөхөр сайн явна гэсэн санаа
- сайнаас салбал талын дунд, салаасаа салбал далайн дунд - үнэнч дотны хань нөхрөөсөө салбал хэцүүднэ гэсэн санаа
- сайн эр нөхрөө санана, муу эр биеэ санана - үнэнч дотны анд найз нөхдөө үргэлж санаж бодож байдаг бол муу хүн зөвхөн амиа хичээж явдаг гэсэн санаа
- сайн аргыг сараар бодоод олохгүй, самуун аргыг сахлаа шувтарсаар олдог - сайн ухааныг сурахад бэрх, муу ухааныг сурахад хялбар гэсэн санаа
- сааль сайн - сааль сүү элбэг, их
- хур сайн орсон жил - хур бороо их орсон жил
- сайн мэдэх - сайтар мэдэх
- сайн ойлгох - бүрэн гүйцэд ойлгох
- сайн таних хүн - сайтар таньж мэдэх хүн
- сайн харах - ихэд нягтлан харах
- сайн суух - а. Ямар нэгэн зүйл дээр суухдаа лавдуу, гүйцэд суух; б. [шилжсэн] Эрүүл энх, амар тайван амьдрах
- сайн хэлэх - а. Бүрэн гүйцэд ойлготол нь хэлж өгөх Учрыг сайн хэлж өгөх хэрэгтэй. П.Лувсанцэрэн. Хөдөөгийн дуун; б. [шилжсэн] Магтах
- сайныг хэлж өгөөд сурдаггүй, мууг хэлэхгүйгээр сурдаг - хүн сайн зүйлийг хүлээж авахдаа удаан байдаг, харин муу зүйлийг өөрөө хар аяндаа сурчихдаг гэсэн санаа
- сайн нойрсов уу - өглөө босоод хэлэх мэндийн үг
- сайн сайхан - сэтгэлд нийцэхүйц тааламж, хангалуун байдал
- сайн цаг - энх амгалан, тайван цаг
- амар сайн - амар мэнд, аюул осолгүй
- амар сайн уу - уулзан золгоход хэлэх мэнд
- сайн явах - ажил үйлс, аж амьдрал тэгш сайхан амьдрах
- сайн дур - өөрийн хүсэл сонирхол
- сайн дурын цэрэг - а. Ард олны санаачилгаар байгуулагдсан цэргийн анги; б. Өөрийн хүсэл сонирхлын дагуу цэргийн алба хааж буй хүн
- сайн дурын хөдөлмөр - цалин хөлс авахгүйгээр өөрийн санаачилгаар хийж буй ажил
- сайндаа л нэг удаа уулзах - бараг уулзалддаггүй, хааяа л нэг уулзах
- сайн данхар - Цэцэн тотины нэгэн нэр.
