1. Аливаа байгаа бүх бодит, зарим хийсвэр зүйлийн ерөнхий нэр: юм авах (а. Ямар нэг зүйлийг гараар дэлгэрэнгүй...барих - Баян хүний гараас юм авах, барын амнаас мах авах адил. Ж.Дашдорж. Монгол цэцэн үгийн далай; б. [яриа] Ямар нэгэн зүйл - Юмыг нь харахаар, хүнийг нь хар. ААЗ), юм асуух (ямар нэгэн зүйл асуух), юм ачих (ямар нэгэн зүйл ачих) - Эмээл дээр их юм ачиж, ганзагалсан цагт эмээлээс татан мордож болохгүй, хур дэлээс нь татаж мордох учиртай билээ. Ж.Дамдин. Миний монгол., юм бодох (а. Гүн санаашрах - Ирсэн улс дор дороо юм бодож сууснаа, бие биеэ харж тамхиа нэрцгээв. С.Дашдэндэв. Улаан наран; б. [шилжсэн] Бусдын хэлсэн үгэнд муу санах), юм болгон (юм бүхэн), юм бүхэн (бүх юм) - Энэ дэлхийд юм бүхэн гэнэт үүсэж, гэнэт төгсдөг юм шиг хэдэн өдөр орсон бороо мөн гэнэт зогслоо. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос., *юм бүхэнд би гэх (биеэ хэтэрхий тоох, өөрийгөө өндөрт өргөх), юм гарах (хүн, амьтны арьсанд бижрүү, гөвдрүү яр шарх үүсэх), юм даахгүй (а. Бяр, тэнхээгүй; б. Мохоо, иргүй), юм идэх (а. Хоол унд идэж уух; б. [шилжсэн] Эд хөрөнгө завших), юм мэдэх хүн (а. Мэдлэг сайтай хүн, ухаантай хүн; б. Аливаа зүйлийг мэргэлж мэдэх хүн), юм мэдэхгүй хүн (а. Мэдлэг туршлагагүй хүн; б. Учир ойлгодоггүй хүн), юм олох (а. Хаягдсан, гээгдсэн зүйлийг олох; б. Худалдаа арилжаа, ажил хөдөлмөр хийж ашиг хонжоо, мөнгө төгрөг олох, хонжих), юм санах (а. Өнгөрснийг сэргээн бодох; б. [шилжсэн] Бусдын хэлсэнд юм бодох, муу санах), юм угаах (ямар нэг зүйлийг угааж цэвэрлэх), юм үзсэн хүн (хал үзэж, хашир суусан хүн) - Бадарч, юм үзэж, хашир суусан хүн болохоор хэргийн голыг мэдэж, дахин юу ч асуусангүй. П.Хорлоо. Багш., юм үзэх (а. Олон газар явж нүд тайлах; б. Хал үзэх, зовлон туулах), юм үзээгүй амьтан (амьдралын туршлагагүй, хал үзээгүй хүн), юм хийх (ямар нэгэн ажил хөдөлмөр эрхлэх), юм хэлэх (үг хэлэх), юм шиг (юм адил) - Далавчтай юм шиг довтлов. Ч.Чимид. Түүвэр зохиол., юм ярих (юм хэлэх), юмаар юм хийх (юухнаар ч шинэ зүйл сэдэж бүтээх), юманд явах (ямар нэгэн зорилготой гадагш гарах, явах), аливаа юм (ямарваа нэг зүйл), айлын юм (а. Хүний эд зүйл; б. Хөршийн эд зүйл), атга чимх юм (а. Атгах чимхэх хэмжээний юм; б. [шилжсэн] Бага сага юм - Тэндээ атга чимх юм тарих цаг ч болж байна. Л.Түдэв. Нүүдэл), бусдын юм (өөрийн биш зүйл), бусдын юмыг завших (хүний зүйлийг зүй бусаар өөрийн болгох), газрын юм (а. Арьсны боом; б. Боомын мундас, буруу харж гарсан хатги), гаднын юм (а. Өөр зүйл; б. Бусад улсын эд зүйл), гарын юм (а. Өөрийн, хувийн эд зүйл; б. Буруу харж гарсан хатги өвчин), гарын юм дуусах (өөрийн эд зүйлсээ барах), дуртай юм (хүсдэг, дурладаг зүйл) - Миний дуртай юм урлаг, тэмээ хоёр доо. Д.Нямаа. Тэмээний нутаг., дуураймал юм (жинхэнэ биш эд зүйлс), дэмий юм (хэрэггүй зүйл) - Дэмий юм ярих хэрэггүй шүү дээ. “Цог” сэтгүүл., жамтай юм, жамаараа (болох ёстой зүйл болдгоороо болох), жигтэй юм (хачин сонин юм) - Шар их л уцаарлан, яасан жигтэй юм бэ хэмээн үглэж явав. С.Буяннэмэх. Түүвэр зохиол., жигшүүртэй юм (жигшмээр муу зүйл), жижиг сажиг юм яриа (аар саар зүйл), заваан юм яриа (бохир, муухай зүйл), идэх юм (хоол ундны зүйл) - Ойр зуурын хуурай идэх юм, цай, давсны зүйл хийсэн, анчны дүүжин богц гэгч бас л сонин эд байдаг юм. Ж.Дамдин. Миний монгол., их юм (маш их зүйл), манай юм (манд хамаарагдах эд зүйлс), миний юм (өөрийн эд зүйлс), муу юм (а. Сайн биш зүйл; б. Муу ёр) - Чам шиг муу юмаар дутаа гэж үү? С.Эрдэнэ. Хонгорзул., муу сайн юм (муу гэж үзсэн, мууд тооцогдох зүйлс), мэдэх юм (аливаа мэдвэл зохих хийгээд мэдсэн зүйлс), нэг юм (а. Ямар нэгэн зүйл; б. [шилжсэн] Хэн нэгэн - Энэ золиг өдийд, нэг юмаар цайгаа чануулчихсан байж байгаа даа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир), ойрын юм (хол биш орших зүйлс), сайн юм (сайнд тооцогдох зүйлс, муу биш зүйл), сонин юм (хачирхалтай зүйл, мэдээ) - Аав аа! Би танд сонин юм хэлье. С.Буяннэмэх. Түүвэр зохиол., сурсан юм (сурч мэдсэн ямарваа зүйл), танай юм (хоёрдогч этгээдэд хамаарагдах эд зүйлс), угаах юм (угааж цэвэрлэх зүйлс), улсын юм (төрийн өмч, эд хөрөнгө), унших юм (ном, сонин зэрэг зүйл), үгүй юм (байхгүй зүйл), үнэн юм (худал биш зүйл) - Азхүү ирэхэд, ёоз хүүгээр хождог гэж үнэн юм даа. С.Дашдооров. Говийн өндөр., үзэх юм (үзэх, харах, сонирхох зүйлс), үнэтэй юм (үнэ цэн бүхий зүйл), хайран юм (харамсаж халаглах зүйл, алдсан гээсэн юм), хатуу юм (а. Ямар нэгэн хатуу зүйл; б. [шилжсэн] Архи; в. [шилжсэн] Алт, мөнгө зэрэг үнэт зүйл), хиймэл юм ~ хийсэн юм (а. Гар хийцийн; жинхэнэ; б. Жинхэнэ биш, дуураймал - Үүний уян налархай зан аашинд хиймэл юм ер байхгүйг би ажигласан билээ. С.Эрдэнэ. Миний эх орон, миний тоонот), холын юм (алсад орших зүйлс), хөсрийн юм (а. Хээр байсан зүйл; б. Муу зүйл), хуучин юм (а. Эртний зүйл; б. Шинэ биш зүйл), хүнд юм (а. Хөнгөн биш зүйл; б. Хэцүү зүйл), хүний юм (бусдын эд зүйлс), хүрэлцэхгүй юм (а. Оролцохгүй юм - Түүний оролцохгүй хүрэлцэхгүй юм гэж ховор доо. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд; б. Хүртээмж муутай юм), хүссэн юм (мөрөөдсөн юм) - Хүссэн юм хүзүүгээр татна. Ж.Дашдорж. Цэцэг үгийн далай., хэрэглэх юм (эдэлж хэрэглэх зүйл), хэцүү юм (а. Хүнд бэрх зүйл; б. Зовлон), хэцүү юм үзэх (зовлон үзэх), хээрийн юм (а. Хөсрийн юм; б. [цээр] Чоно), шал дэмий юм (а. Огт хэрэггүй зүйл; б. Ямар ч хамаагүй зүйл), шингэн юм (шингэн зүйл), эд юм (эд зүйлс), юм юм (олон зүйл) - Юм юмны учрыг ойлгож, нүд нь нээгдэж эхэлсэнд баярлана. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., яггүй юм (төвөгтэй, бэрхтэй зүйл) - Яггүй юм болно шүү. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар., юм хум [хоршоо] (ойр зуур хэрэглэх зүйлс, янз бүрийн зүйл) - Энэ зуур эгч нь юм хумыг нь өөд татаж, ор дэрийг нь хурааж цэгцэлжээ. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., *юм олж долоохгүй (а. Юу ч болохгүй - Чи хэдийгээр заргач нэртэй боловч энэ удаа юу ч олж долоохгүй гэж мэдээрэй. Д.Намдаг. Шинэ зам; б. Ашиг хонжоо олохгүй, дэмий, нэмэргүй - Нийгмээрээ ийм байгаа юмыг чинь, чи бид хоёр мөчөөрхөөд юу олж долоодог юм бэ. С.Дашдэндэв. Улаан наран), *юм үзэж, нүд тайлах (олон газраар явж, туршлага, мэдлэг суух), *юман чинээ бодохгүй (юуг ч огт тоохгүй), *юманд тоохгүй (а. Ямар нэгэн юмыг үл тоох, муу юм санахгүй, бодохгүй байх; б. Гүжирмэг байх), *долоон жорын юм (янз бүрийн зүйл, есөн шидийн юм) - Гэвч “элдэв долоон жорын юм” сонсоогүй, хэлсэн үг нэг бүрийг цоо шинээр хүлээн авч байгаа нь баярламаар байв. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг., *есөн жорын, есөн шидийн юм (янз бүрийн зүйл, элдэв бусын юм), *өвчүүний цаагуур юм шидэх (ихэд өлссөн үед юм идэх), *сарын юм ~ биеийн юм (эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдэг), юм ганцаар дуусдаггүй, сум нэгээр дайзалдаггүй [зүйр цэцэн үг] (эргээд учирна гэсэн санаа), юм нарийн болж, сум шулуун болох [зүйр цэцэн үг] (цагийн байдал бэрх хэцүү болох гэсэн санаа), юм сурахад хэцүү, мартахад амархан [зүйр цэцэн үг] (эрдэм сурахад амар биш гэсэн санаа), юманд учир, суманд гичир [зүйр цэцэн үг] (юманд учир шалтгаан бий гэсэн санаа), юмны түрүүнд, ажлын адагт (гэгчээр) [зүйр цэцэн үг] (хошуу нэмэх дуртай мөртөө, ажил хэрэг болгохдоо хойш суудаг гэсэн санаа), юмны эзэн сумны занги [зүйр цэцэн үг] (эрх мэдэл бүхий, эзэн хүн гэсэн санаа);
2. Архи, шингэн зүйл:
юм уух (а. Шингэн зүйл уух; б. Архи уух);
3. [шашин] Бурханы гэргий.
- юм авах - а. Ямар нэг зүйлийг гараар барих; б. яриа Ямар нэгэн зүйл
- юм асуух - ямар нэгэн зүйл асуух
- юм ачих - ямар нэгэн зүйл ачих
- юм бодох - а. Гүн санаашрах; б. [шилжсэн] Бусдын хэлсэн үгэнд гомдох, муу санах
- юм болгон - юм бүхэн
- юм бүхэн - бүх юм
- юм бүхэнд би гэх - биеэ хэтэрхий тоох, өөрийгөө өндөрт өргөх
- юм гарах - хүн, амьтны арьсанд бижрүү, гөвдрүү яр шарх үүсэх
- юм даахгүй - а. Бяр, тэнхээгүй; б. Мохоо, иргүй
- юм идэх - а. Хоол унд идэж уух; б. [шилжсэн] Эд хөрөнгө завших
... үргэлжлүүлэн харах ...- юм мэдэх хүн - а. Мэдлэг сайтай хүн, ухаантай хүн; б. Аливаа зүйлийг мэргэлж мэдэх хүн
- юм мэдэхгүй хүн - а. Мэдлэг туршлагагүй хүн; б. Учир ойлгодоггүй хүн
- юм олох - а. Хаягдсан, гээгдсэн зүйлийг олох; б. Худалдаа арилжаа, ажил хөдөлмөр хийж ашиг хонжоо, мөнгө төгрөг олох, хонжих
- юм санах - а. Өнгөрснийг сэргээн бодох; б. [шилжсэн] Бусдын хэлсэнд юм бодох, муу санах
- юм угаах - ямар нэг зүйлийг угааж цэвэрлэх
- юм үзсэн хүн - хал үзэж, хашир суусан хүн
- юм үзэх - а. Олон газар явж нүд тайлах; б. Хал үзэх, зовлон туулах
- юм үзээгүй амьтан - амьдралын туршлагагүй, хал үзээгүй хүн
- юм хийх - ямар нэгэн ажил хөдөлмөр эрхлэх
- юм хэлэх - үг хэлэх
- юм шиг - юм адил
- юм ярих - юм хэлэх
- юмаар юм хийх - юухнаар ч шинэ зүйл сэдэж бүтээх
- юманд явах - ямар нэгэн зорилготой гадагш гарах, явах
- аливаа юм - ямарваа нэгэн зүйл
- айлын юм - а. Хүний эд зүйл; б. Хөршийн эд зүйл
- атга чимх юм - а. Атгах чимхэх хэмжээний юм; б. [шилжсэн] Бага сага юм
- бусдын юм - өөрийн биш зүйл
- бусдын юмыг завших - хүний зүйлийг зүй бусаар өөрийн болгох
- газрын юм - а. Арьсны боом; б. Боомын мундас, буруу харж гарсан хатги
- гаднын юм - а. Өөр зүйл; б. Бусад улсын эд зүйл
- гарын юм - а. Өөрийн, хувийн эд зүйл; б. Буруу харж гарсан хатги өвчин
- гарын юм дуусах - өөрийн эд зүйлсээ барах
- дуртай юм - хүсдэг, дурладаг зүйл
- дуураймал юм - жинхэнэ биш эд зүйлс
- дэмий юм - хэрэггүй зүйл
- жамтай юм жамаараа - болох ёстой зүйл болдгоороо болох
- жигтэй юм - хачин сонин юм
- жигшүүртэй юм - жигшмээр муу зүйл
- жижиг сажиг юм - аар саар зүйл
- заваан юм - бохир, муухай зүйл
- идэх юм - хоол ундны зүйл
- их юм - маш их зүйл
- манай юм - манд хамаарагдах эд зүйлс
- миний юм - өөрийн эд зүйлс
- муу юм - сайн биш зүйл, муу ёр
- муу сайн юм - муу гэж үзсэн, мууд тооцогдох зүйлс
- мэдэх юм - аливаа мэдвэл зохих хийгээд мэдсэн зүйлс
- нэг юм - а. Ямар нэгэн зүйл; б. [шилжсэн] Хэн нэгэн
- ойрын юм - хол биш орших зүйлс
- сайн юм - сайнд тооцогдох зүйлс, муу биш зүйл
- сонин юм - хачирхалтай зүйл, мэдээ
- сурсан юм - сурч мэдсэн ямарваа зүйл
- танай юм - хоёрдогч этгээдэд хамаарагдах эд зүйлс
- угаах юм - угааж цэвэрлэх зүйлс
- улсын юм - төрийн өмч, эд хөрөнгө
- унших юм - ном, сонин зэрэг зүйл
- үгүй юм - байхгүй зүйл
- үнэн юм - худал биш зүйл
- үзэх юм - үзэх, харах, сонирхох зүйлс
- үнэтэй юм - үнэ цэн бүхий зүйл
- хайран юм - харамсаж халаглах зүйл, алдсан гээсэн зүйл
- хатуу юм - а. Ямар нэгэн хатуу зүйл; б. [шилжсэн] Архи; в. [шилжсэн] Алт, мөнгө зэрэг үнэт зүйл
- хиймэл юм ~ хийсэн юм - а. Гар хийцийн жинхэнэ; б. Жинхэнэ биш, дуураймал
- холын юм - алсад орших зүйлс
- хөсрийн юм - а. Хээр байсан зүйлс; б. Муу зүйл
- хуучин юм - а. Эртний зүйл; б. Шинэ биш зүйл
- хүнд юм - а. Хөнгөн биш зүйл; б. Хэцүү зүйл
- хүний юм - бусдын эд зүйлс
- хүрэлцэхгүй юм - а. Оролцохгүй юм; б. Хүртээмж муутай юм
- хүссэн юм - мөрөөдсөн юм
- хэрэглэх юм - эдэлж хэрэглэх зүйл
- хэцүү юм - а. Хүнд бэрх зүйл; б. Зовлон
- хэцүү юм үзэх - зовлон үзэх
- хээрийн юм - а. Хөсрийн юм; б. [цээр] Чоно
- шал дэмий юм - а. Огт хэрэггүй зүйл; б. Ямар ч хамаагүй зүйл
- шингэн юм - шингэн зүйл
- эд юм - эд зүйлс
- юм юм - олон зүйл
- яггүй юм - төвөгтэй, бэрхтэй зүйл
- юм хум - ойр зуур хэрэглэх зүйлс, янз бүрийн зүйл
- юм олж долоохгүй - а. Юу ч болохгүй; б. Ашиг хонжоо олохгүй, дэмий, нэмэргүй
- юм үзэж нүд тайлах - олон газраар явж, туршлага, мэдлэг суух
- юман чинээ бодохгүй - юуг ч огт тоохгүй
- юманд тоохгүй - а. Ямар нэгэн юмыг үл тоох, муу юм санахгүй, бодохгүй байх; б. Гүжирмэг байх
- долоон жорын юм - янз бүрийн зүйл, есөн шидийн юм
- есөн жорын есөн шидийн юм - янз бүрийн зүйл, элдэв бусын юм
- өвчүүний цаагуур юм шидэх - ихэд өлссөн үед юм идэх
- сарын юм ~ биеийн юм - эмэгтэйчүүдийн сарын тэмдэг
- юм ганцаар дуусдаггүй сум нэгээр дайзалдаггүй - эргээд учирна гэсэн санаа
- юм нарийн болж сум шулуун болох - цагийн байдал бэрх хэцүү болох гэсэн санаа
- юм сурахад хэцүү мартахад амархан - эрдэм сурахад амар биш гэсэн санаа
- юманд учир суманд гичир - юманд учир шалтгаан бий гэсэн санаа
- юмны түрүүнд ажлын адагт - гэгчээр
- юмны эзэн сумны занги - эрх мэдэл бүхий, эзэн хүн гэсэн санаа
- юм уух - а. Шингэн зүйл уух; б. Архи уух
Ижил үг
